Προϊστορία
Κατά την νεότερη παλαιολιθική εποχή η σημερινή Θάσος ήταν ενωμένη με την ξηρά σχηματίζοντας χερσόνησο, καθώς η στάθμη της θάλασσας ήταν υψηλότερη. Αρχαιολογικά ευρήματα περιφερειακά της περιοχής Kαστρί Θεολόγου μαρτυρούν οτι το νησί ήταν κατοικήσιμο από εκείνη την εποχή. Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει δώσει μαρτυρίες οργανωμένης ζωής σε οικισμούς και κατά την νεολιθική εποχή (νεολιθικός οικισμός Άγιος Ιωάννης).
Η προϊστορική περίοδος του νησιού αποκαλύφτηκε με ανασκαφές την αρχαιολογική υπηρεσία της Καβάλας υπό την διεύθυνση της Δ. Χάιδως Κουκουλή-Χρυσανθάκη τα έτη 1969-1978 και με τη βοήθεια διεθνούς ομάδας επιστημόνων, οι οποίες έφεραν στο φως τον σημαντικότερο όλων των οικισμών της ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης για εκείνη την εποχή (κοντά στο σημερινό Ποτό). Επίσης, στο χωριό Σωτήρας, ανακαλύφθηκε οικισμός της Εποχής Χαλκού τα τείχη του οποίου σώζονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θάσου.
Η πρώτη γραμματολογική αναφορά σχετικά με τους κατοίκους της Θάσου προέρχεται από τη Μυθολογία. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Δίας ,μεταμορφωμένος σε ταύρο, άρπαξε την Ευρώπη, την κόρη του βασιλιά των Φοινίκων Αγήνορα. Τότε ο αδελφός της Θάσος, αφού περιπλανήθηκε χωρίς αποτέλεσμα για την βρει, ήρθε στο νησί, γοητεύτηκε από την ομορφιά και τον πλούτο του (κυρίως μέταλλα) και την εποίκισε μαζί με τους υπόλοιπους Φοίνικες που τον συνόδευαν. Έτσι πήρε το όνομά του το νησί, που το διατήρησε από τη μακρινή αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Άλλη μια μυθολογική αναφορά που αφορά το νησί σχετίζεται με τα ομηρικά κείμενα. Κάποιοι μελετητές πιστεύουν οτι η Θάσος είναι το νησί της Καλυψούς, η Ωγυγία, που αναφέρεται στην E’ ραψωδία της Οδύσσειας. Από την άλλη, υπάρχουν μελετητές που συνδέουν την Θάσο με το νησί των Σειρήνων.
Αρχαϊκοί Χρόνοι
Εξαιτίας του πλούτου σε μεταλλεύματα αλλά και του εύφορου εδάφους, η Θάσος έγινε πολλές φορές στόχος επιδρομών από Θρακικά φύλα. Στα τέλη του 7ου αι. π. Χ υπό την απειλή μιας τέτοιας επιδρομής προκειμένου να την αντιμετωπίσουν οι κάτοικοι του νησιού ζήτησαν την βοήθεια των κατοίκων της Πάρου, οι οποίου φημίζονταν ως γενναίοι πολεμιστές. Οι Πάριοι, με αρχηγό τους τον Τελεσικλή, απαντούν θετικά στο κάλεσμα παρακινούμενοι από χρησμό του Μαντείου των Δελφών (…να κτίσεις στο νησί Αερία μια πόλη που να φαίνεται από παντού…). Μαζί τους και ο διάσημος λυρικός ποιητής Αρχίλοχος, γιος του Τελεσικλή, που μέσα στις τόσες περιπέτειες γράφει θαυμάσια ποιήματα. Οι Πάριοι κυριαρχούσαν ολοκληρωτικά στο νησί και εκμεταλλευόμενοι τα πλούσια ορυχεία χρυσού και μαρμάρου έγραψαν μια νέα εποχή για την ιστορία του. Έτσι, από τα τέλη του 7ου αι. π. Χ., δημιουργείται μια ισχυρή πόλη-κράτος με αποικίες, στόλο πολεμικό και εμπορικό, με ζωηρή οικονομική δραστηριότητα και πολιτιστική άνθηση. Αναπτύσσει ευρύτατο εμπορικό δίκτυο με την Ιωνία και το Αιγαίο, την Αθήνα και την Κόρινθο και οχυρώνεται με τείχη. Ταυτόχρονα οι δεσμοί με την μητρόπολη Πάρο, παραμένουν πολύ στενοί.
Την αίγλη αυτή θα διατηρήσει το νησί μέχρι την περίοδο των Περσικών πολέμων (τέλη 5ου αι. π. Χ), οπότε και αναγκάζεται από τον Δαρείο να γκρεμίσει τα τείχη και να πληρώνει φόρο υποτέλειας. Περνά σε μια φάση που διακόπτει την σταθερά ανοδική πορεία της ανάπτυξής του. Μετά από την Σαλαμίνα και την εξάλειψη του Περσικού κινδύνου, τίθεται πάλι στο πλευρό των Ελλήνων.
Κλασικοί Χρόνοι – Ελληνιστικοί Χρόνοι
Η Αθήνα, η πόλη που ξεχώρισε κατά την μάχη εναντίον των Περσών, ανάγεται σε υπερδύναμη δημιουργώντας την Α’ Αθηναϊκή συμμαχία (477 π. Χ), στην οποία συμμετέχουν και οι Θάσιοι. Γρήγορα, όμως, θα διαταραχθούν οι σχέσεις των δύο πόλεων, καθώς τα συμφέροντα των Αθηναίων στην περιοχή του Παγγαίου και η εκμετάλλευση των ορυχείων, απειλούσαν την κυριαρχία της Θάσου στην περιοχή. Έτσι, οι κάτοικοι της Θάσου αποστατούν, (465 π. Χ) και στρέφονται για βοήθεια στη Σπάρτη. Οι Σπαρτιάτες, ενώ αρχικά δέχθηκαν να βοηθήσουν, δεν συμμετείχαν στην αποστασία του νησιού, εξαιτίας του σεισμού που σημειώθηκε στην περιοχή τους και της συνακόλουθης επανάστασης των (Θουκ. ῾Ιστ. Α. 101). Οι Αθηναίοι οργάνωσαν εκστρατεία με αρχηγό τον Κίμωνα. Μετά από διετή αποκλεισμό, καταστρέφουν την ναυτική της δύναμη, και την υποχρεώνουν σε συνθηκολόγηση με εξοντωτικούς όρους (μεταξύ άλλων παραίτηση από την εκμετάλλευση των μεταλλείων του Παγγαίου). Οι σχέσεις των δύο πόλεων αποκαταστάθηκαν το 446 π. Χ.
Κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου το νησί συνέχισε να βρίσκεται στο πλευρό των Αθηναίων, όμως η ήττα τους στους Αιγός Ποταμούς (405 π. Χ), έφερε σπαρτιατικές δυνάμεις στο νησί με αρχηγό τον Λύσανδρο και συνοδεύτηκε από την προσπάθειά τους να ανατρέψουν το δημοκρατικό πολίτευμα.
Τον 4ο π. Χ. αιώνα, επέρχεται πολιτική συμφιλίωση, γενική αμνηστία, και αποκατάσταση των οικονομικών σχέσεων με την απέναντι ακτή. Η πολιτεία ανοικοδομείται και ευημερεί. Το 377 π. Χ ακολουθεί και πάλι την Αθήνα στην Β’ Αθηναϊκή συμμαχία και κυριαρχεί οικονομικά και εμπορικά στον ευρύτερο Βαλκανικό χώρο, μέχρι τον 1ο αι. μ. Χ. οπότε και οι Θάσιοι τίθενται στο πλευρό των Ρωμαίων, απολαμβάνοντας έτσι οικονομικά και εδαφολογικά προνόμια. Μάλιστα, αναφέρεται οτι μετά τον θάνατο του Κάσσιου στην μάχη των Φιλίππων, ο Βρούτος τον έθαψε στη Θάσο. Μέχρι τον 4ο αι. μ. Χ, το νησί παραμένει γεμάτο ζωντάνια, και οικονομική ευημερία. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού, και την αναβάθμιση των Φιλίππων γίνεται έδρα Επισκοπής.
Μεσαιωνικοί Χρόνοι
Για την περίοδο της Μεσαιωνικής ιστορίας του νησιού, υπάρχουν λίγες βιβλιογραφικές αναφορές. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δοκιμάστηκε από επιδρομές των Σλάβων που έπληξαν την αυτοκρατορία κατά κύματα από τον 7ο ως τον 9ο αιώνα μ. Χ. Την περίοδο αυτή έχασε την διοικητική της αυτονομία και συμπεριλήφθηκε στο Θέμα της Θράκης. Ταυτόχρονα η παλιά πόλη ερημώνεται και οι κάτοικοι κατοικούν γύρω από την ακρόπολη. Το νησί δεν γλίτωσε ούτε από τις επιδρομές των Αράβων κατά τον 9ο αι .μ. Χ. Μετά την Δ΄ σταυροφορία έμεινε για μικρό χρονικό διάστημα στα χέρια των Σταυροφόρων, αλλά ήδη από το 1259 επέστρεψε στην Βυζαντινή επικράτεια του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου.
Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας
Τελικά μετά από μια μεγάλη περίοδο αναταραχών, το νησί πέρασε στα χέρια του Σουλτάνου, το 1479, και ερημώθηκε, αφού ο περισσότερος πληθυσμός του μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Η τουρκική κατάκτηση, κατά τη διάρκεια της οποίας το νησί είναι γνωστό με το όνομα Taşöz, διατηρήθηκε ως τα 1813. Ταυτόχρονα οι κάτοικοί της υποφέρουν από τις επιδρομές των πειρατών που τους αναγκάζουν να μεταφερθούν στα ορεινά χωριά, αφήνοντας τους παράλιους οικισμούς. Το 1813 παραχωρείται από τον Σουλτάνο στον Μεχμέτ Αλή, βεζίρη της Αιγύπτου, ο οποίος είχε γεννηθεί στην Καβάλα και μεγάλωσε στο νησί. Τότε η Θάσος ανέκτησε μια σειρά προνομίων με αυξημένες κοινοτικές ελευθερίες, και έτσι στην επανάσταση του 1821, δεν αντέδρασε ιδιαίτερα δυναμικά. Όμως τελικά οι σχέσεις με την Αίγυπτο διαταράχτηκαν και οι ταραχές που ακολούθησαν έδωσαν την αφορμή στον Σουλτάνο να θέσει το νησί πάλι υπό Τουρκική διοίκηση, μέχρι τις 17 Οκτωβρίου 1912, όταν ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης την απελευθέρωσε, οπότε και διορίζεται προσωρινός διοικητής ο Κωνσταντίνος Μελάς, αδερφός του πασίγνωστου μακεδονομάχου Παύλου Μελά.. Η ενσωμάτωση του νησιού στην Ελλάδα τίθεται σε ισχύ με την συνθήκη του Βουκουρεστίου.
Νεότεροι Χρόνοι
Στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο βρισκόταν υπό τον έλεγχο των δυνάμεων της Αντάντ και αποτέλεσε αεροναυτική βάση. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει και η διεθνούς σημασίας πρόσφατη ανακάλυψη συντριμμιών αεροσκάφους του Α’ Παγκοσμίου πολέμου στην περιοχή του Καζαβητίου. Στην εποχή του μεσοπολέμου μεγάλα ρεύματα προσφύγων από τη Μικρά Ασία και την Θράκη καταφθάνουν στο νησί και ενσωματώνονται με τον γηγενή πληθυσμό. Αξιοσημείωτο γεγονός αποτελεί και η εκλογή του Θάσιου βουλευτή (και υπουργού σε μεταγενέστερες κυβερνήσεις) Αύγουστου Θεολογίτη, ο οποίος συνέβαλε στην απαλλοτρίωση ακίνητης περιουσίας των μοναστηριών του Αγίου Όρους, η οποία μοιράστηκε στους κατοίκους του νησιού.
Κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου πολέμου μετά την ήττα του ελληνικού στρατού από τις ναζιστικές δυνάμεις, η περιοχή από τον Στρυμόνα έως ένα τμήμα του ‘Εβρου, μαζί με τα νησιά της Θάσου και της Σαμοθράκης παραχωρούνται στη Βουλγαρία, ως δώρο για την προσχώρησή της στις δυνάμεις του Άξονα, οπότε και θεωρούνται τμήμα της βουλγαρικής επικράτειας υπό την ονομασία διοίκηση του Αιγαίου. Οι Βούλγαροι προπαγανδίζουν τις κατακτήσεις αυτές ως απελευθερωμένο βουλγαρικό έδαφος, μεταχειρίζονται με σκληρότητα τον ελληνικό πληθυσμό και προβαίνουν σε προσπάθειες αφελληνισμού. Οι Θάσιοι επέδειξαν ισχυρή αντίσταση και τελικά απελευθερώθηκαν το 1945. Οι περιπέτειες των κατοίκων συνεχίστηκαν και κατά την περίοδο του εμφυλίου, καθώς σημειώθηκαν αψιμαχίες μεταξύ των κατοίκων μέχρι το 1950.
